Τετάρτη 13 Μαΐου 2020

ΡΕΑΛΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΠΑΓΚΟΣΜΙΟΠΟΙΗΣΗ



ΡΕΑΛΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΠΑΓΚΟΣΜΙΟΠΟΙΗΣΗ 
Του Δημήτρη Άλτα

Υπάρχουν δύο τρόποι να αντικρίσουμε τον Κόσμο. Να τον δούμε όπως είναι, ή να τον δούμε όπως θα θέλαμε να είναι. Η πρώτη προσέγγιση λέγεται ρεαλιστική η δεύτερη ιδεαλιστική. Και οι δύο προσεγγίσεις έχουν φιλοσοφικό υπόβαθρο που ανάγεται στην Αρχαία Ελλάδα. Η ρεαλιστική έλκει από την φιλοσοφία του Επίκουρου, η ιδεαλιστική από την φιλοσοφία του Πλάτωνα. Έτσι ενώ η βάση του Ρεαλισμού είναι καθαρά υλιστική, η βάση του Ιδεαλισμού είναι μεταφυσική. Ο Ρεαλισμός βασίζεται στα δεδομένα της πραγματικότητας, όπως αυτή γίνεται αντιληπτή από τις αισθήσεις και τα βασικά συναισθήματα της ηδονής και της οδύνης και απαιτεί όχι μόνο απόδειξη και επιβεβαίωση των γεγονότων ( επιμαρτύρηση ) αλλά και αδυναμία διάψευσής τους (αντιμαρτύρηση). Ο ιδεαλισμός  που στην εποχή μας εκφράζεται με τις ιδεολογίες και τις θρησκείες, είναι ένα νοητικό κατασκεύασμα, ένα αυθαίρετο σύστημα ιδεών, αντιλήψεων και θέσεων που προβάλλεται από τους πιστούς ως η αδιαπραγμάτευτα αληθινή εικόνα της πραγματικότητας. Ο τρόπος με τον οποίο προσλαμβάνουμε τον Κόσμο καθορίζει και το πως αντιδρούμε σε αυτόν, καθώς και τις επιπτώσεις της αντίδρασής μας.

Οι ιδεαλιστές απόλυτα βέβαιοι για την αδιαπραγμάτευτη άποψή τους, που την στηρίζουν σε αυθαίρετες παραδοχές, αναπόδεικτες δοξασίες και αφηρημένες έννοιες προσπαθούν να προσαρμόσουν την πραγματικότητα στα ιδεοληπτικά τους καλούπια, κυνηγώντας απόλυτες αλήθειες, υπέρτατους σκοπούς και θολές ουτοπίες, δίνοντας μεταφυσικές απαντήσεις στα πραγματικά προβλήματα. Τώρα, εάν η πραγματικότητα αρνείται να προσαρμοστεί στις ιδεοληψίες τους, τόσο το χειρότερο για την πραγματικότητα!  Αλλά το κακό με την πραγματικότητα είναι, ότι είναι ανηλεής και εκδικητική. Και έχει μια ιδιαίτερη απέχθεια γι’ αυτούς που την αγνοούν!

Οι ρεαλιστές από την άλλη, δεν διαθέτουν την γκλαμουριά των ιδεολόγων! Δεν μιλούν για τις υψηλές ιδέες της Δικαιοσύνης και της Ηθικής, για Θέωση του Ανθρώπου, για Ιδανικές Πολιτείες, για Επίγειους και μετα Θάνατον Παράδεισους,  για Παγκόσμια Ειρήνη. Ο Ρεαλισμός φαντάζει πεζός, απαισιόδοξος και συχνά ανήθικος! Όμως αν δεν πατήσουμε στην πραγματικότητα, δεν έχουμε καμμιά ελπίδα να βελτιώσουμε την ζωή την δική μας και της Κοινωνίας μας. Αν την αγνοήσουμε ίσως κινδυνέψει η ίδια η επιβίωσή μας.  Ο Ρεαλισμός σαν ρεύμα στις Διεθνείς Σχέσεις έχει την αρχή του στον Θουκυδίδη, αλλά αποτελεί και την φυσική προέκταση του Επικούρειου Κανόνα στο πεδίο αυτό, έστω και αν ο ίδιος ο Επίκουρος- απόγονος του Θουκυδίδη- δεν ασχολήθηκε ποτέ με τον συγκεκριμένο τομέα.

Σε προσωπικό επίπεδο, η φιλοσοφία του Επίκουρου αποτελεί τον καλύτερο μπούσουλα για μια ζωή όσο το δυνατόν πιο ευχάριστη, μακριά από μεταφυσικούς φόβους και απατηλές επιθυμίες, εξασκώντας τον άνθρωπο στην ρεαλιστική ιεράρχηση των αναγκών του, επικεντρώνοντας στην Φρόνηση την Φιλία και την Δικαιοσύνη. Η Δικαιοσύνη αποτελεί την βάση του Κοινωνικού Συμβολαίου και αποτελεί μηχανισμό διασφάλισης της ομαλής κοινωνικής συμβίωσης και ασφάλειας, προς όφελος όλων των συμμετεχόντων στον κοινωνικό βίο. Γι’ αυτό και η δικαιοσύνη είναι άχρηστη μεταξύ των Φίλων, αφού κανείς φίλος δεν διανοείται να βλάψει τον φίλο του, όπως λέει ο Επίκουρος. Το Κοινωνικό Συμβόλαιο του «μη βλάπτειν ουδέ βλάπτεσθαι», αποτελεί τον ακρογωνιαίο δομικό λίθο  της κοινωνικής συμβίωσης.

Σε επίπεδο κοινωνιών, αν προεκτείνουμε την σκέψη του Επίκουρου, διαπιστώνουμε ότι υφίσταται πάλι ένα συμβόλαιο. Ένα συμβόλαιο που επίσης εδράζεται στο κοινό συμφέρον δύο ή περισσότερων συμβαλλομένων, αλλά δεν μπορεί να χαρακτηριστεί σαν Δίκαιο με την έννοια που ισχύει εντός των Οργανωμένων Κοινωνιών. Αυτό γιατί μέσα στην Κοινωνία, το Δίκαιο  εκφράζεται με τους Νόμους, που δεσμεύουν όλους τους πολίτες και υπάρχει δυνατότητα επιβολής του από την Πολιτική έκφραση της Κοινωνίας που είναι το Κράτος, ενώ μεταξύ των Κοινωνιών, δηλαδή των Κρατών, δεν υφίσταται καμία υπερεθνική αρχή για να επιβάλλει κάποιο Δίκαιο.

Έτσι, το λεγόμενο Διεθνές Δίκαιο, δεν είναι τίποτα άλλο παρά ο ελάχιστος κοινός παρονομαστής των συμφερόντων των περισσότερων και ισχυρότερων κρατών.  Έτσι στο Διεθνές Σύστημα, σε αντίθεση με το εσωτερικό των Κρατών, επικρατεί αναρχία. Στην αρχαιότητα το Διεθνές Σύστημα αποτελούταν από Φυλές, Πόλεις – Κράτη, Βασίλεια και  Αυτοκρατορίες.

Το σύγχρονο Διεθνές Σύστημα ανάγεται συμβολικά στην συνθήκη της Βεστφαλίας το 1648, η οποία έβαλε τέλος στον Τριακονταετή πόλεμο στην Ευρώπη. Το «μοντέλο της Βεστφαλίας» είναι ένα Σύστημα Συλλογικής Ασφάλειας των Διεθνών Δρώντων, που βασίζεται στις Αρχές της ισοτιμίας, της κυριαρχίας και της μη επέμβασης. Αποτελεί σε σημαντικό βαθμό,  συνέχεια του Διεθνούς Συστήματος των Πόλεων-Κρατών της Κλασσικής Ελλάδας, με την διαφορά ότι στην Κλασσική Ελλάδα επικρατούσε πολύ μεγαλύτερη ομοιογένεια, λόγω του κοινού πολιτισμικού στοιχείου, της κοινής γλώσσας, της θρησκείας και της φυλής. Η συμμετοχή όλων των Ελλήνων και μόνο αυτών, σε Κοινούς Αθλητικούς Αγώνες και θρησκευτικές τελετές, επισφράγιζαν το αίσθημα της κοινής καταγωγής και του ενός Έθνους.

Κάθε Κράτος ασκεί την απόλυτη κυριαρχία του εντός των συνόρων του. Το γεγονός αυτό είναι σημαντικό, γιατί τα σύνορα καθορίζουν την ύπαρξη του Κράτους που όπως είπαμε είναι η πολιτική έκφραση της Κοινωνίας. Αμφισβήτηση των συνόρων θέτει έμμεσα θέμα αμφισβήτησης της ύπαρξης της ίδιας της Κοινωνίας.  

Αντίθετα με τον Αρχαίο Ελληνικό Κόσμο και την ομοιογένεια του ( ένα Έθνος διαιρεμένο σε πολλά Κράτη – Πόλεις ), σήμερα τα Κράτη είναι μονοεθνικά ή πολυεθνικά με κάθε έθνος να διεκδικεί το δικό του κράτος. ( Παλαιστίνιοι, Κούρδοι, Καταλανοί, Σκωτσέζοι, Ουιγούροι, Ταμίλ κ.ά.). Στα πολυεθνικά κράτη που κατάφεραν να αποκτήσουν κοινωνική συνοχή, αυτό οφείλονταν στην επικράτηση μιας πολιτισμικής κουλτούρας, όπως για παράδειγμα της προτεσταντικής κουλτούρας στις Η.Π.Α. που έδειξε μια σχετική ευελιξία στην αποδοχή της διαφορετικότητας  για οικονομικούς κυρίως λόγους, αν και τα πρώιμα στάδια της δημιουργίας του κράτους των Η.Π.Α. χαρακτηρίζονται από την εξόντωση των γηγενών Ινδιάνικων πληθυσμών και έναν αιματηρό εμφύλιο πόλεμο, με αφορμή τον θεσμό της δουλείας. Αυτό βέβαια δεν σημαίνει ότι και σήμερα δεν υπάρχει πρόβλημα σύγκρουσης των διαφορετικών ταυτοτήτων, που συχνά δοκιμάζει την κοινωνική συνοχή με συχνά ακραίους τρόπους. Σήμερα, η κυρίαρχη Προτεσταντική κουλτούρα, αμφισβητείται ολοένα και περισσότερο από την Μεξικανική Καθολική κουλτούρα, λόγω της παράνομης μετανάστευσης, ιδιαίτερα στις Νότιες Πολιτείες, που είναι όμως σε ένα βαθμό συμβατή με την επικρατούσα.

Σε άλλες όμως περιπτώσεις η δημιουργία του Κράτους συνδέθηκε με γενοκτονίες, στην προσπάθεια επικράτησης της κυρίαρχης Εθνικής Ομάδας, έναντι των μειονοτικών πληθυσμών, γεγονός που είναι συνδεδεμένο με την ανάδυση  του σύγχρονου Τουρκικού Κράτους από τις στάχτες της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Υπήρξε επίσης συχνό φαινόμενο στην Αφρική και την Ασία, μετά την κατάρρευση της αποικιοκρατίας τον 20ο αιώνα.

Η έννοια του Έθνους ανάγεται σε κοινές καταβολές όσον αφορά την προέλευση, αλλά κυρίως τον πολιτισμό, την θρησκεία, την ηθική, την γλώσσα και την κοινή ιστορική πορεία. Η κοινή ιστορική πορεία είναι σημαντική στην διαμόρφωση συλλογικής εθνικής συνείδησης, γιατί μπορεί ομάδες με διαφορετική προέλευση και διαφορετικά, αλλά συμβατά πολιτισμικά χαρακτηριστικά, να τις οδηγήσει σε δημιουργία ενιαίας Εθνικής Ομάδας. Παράδειγμα το Ηνωμένο Βασίλειο. Σημαντικό ρόλο στην σφυρηλάτηση συλλογικής εθνικής συνείδησης, παίζει και η δημιουργία στο διάβα του χρόνου, μιας εθνικής μυθολογίας, που ερμηνεύει μεροληπτικά τα γεγονότα της ιστορικής πορείας και συχνά τα διαστρεβλώνει, στην προσπάθεια ανάδειξης των αρετών του Έθνους και απόκρυψης των σκοτεινών στιγμών του. Το γεγονός αυτό ενέχει τον κίνδυνο του Εθνικισμού, της ιδεοληψίας δηλαδή περί φυλετικής ανωτερότητας ενός Έθνους έναντι των άλλων, ή του περιούσιου Έθνους του Θεού που είναι προορισμένο να ηγηθεί όλων των άλλων Εθνών. Ακραίο παράδειγμα η Ναζιστική Γερμανία. Οι ιδεοληψίες αυτές, που υπερτονίζουν μια δήθεν ξεχωριστή φυλετική ταυτότητα,  σε συνδυασμό με τους θρησκευτικούς φανατισμούς, αποτέλεσαν εκρηκτικό μίγμα που οδήγησαν την ανθρωπότητα σε λουτρά αίματος στην πορεία του Τραγικού Ιστορικού της γίγνεσθαι.

Ο Εθνικισμός χαρακτηρίζει ψυχολογικά ανώριμα άτομα, που προσπαθούν να αποκτήσουν ταυτότητα μέσα από τους Εθνικούς μύθους και έχουν υπόσταση μόνο μέσα στην ανωνυμία της αγέλης, που δίνει διέξοδο στον μισανθρωπισμό τους, ο οποίος εκδηλώνεται συνήθως σαν ξενοφοβία και ρατσισμός, σύμπτωμα του αισθήματος κατωτερότητας από το οποίο συνήθως διακατέχονται!

Αντίθετα ο Πατριωτισμός, σημαίνει το συναίσθημα του ανήκειν σε ένα Τόπο και μία Κοινωνία, που μέσα της ζουν και ευημερούν η οικογένεια, τα αγαπημένα πρόσωπα, οι γνωστοί , οι φίλοι, τα όνειρα και οι αναμνήσεις των σημαντικών ιδιωτικών και συλλογικών στιγμών μας. Είναι οι αξίες μας και ο τρόπος ζωής μας. Οι παραδόσεις και οι μύθοι μας. Η Ιστορία μας. Ο τόπος που  έχουν θαφτεί οι πρόγονοί μας. Είναι ο καμβάς που πάνω του έχουμε ζωγραφίσει την ίδια μας την Ζωή. Είναι η πηγή της ηδονής και της οδύνης μας. Αυτή την Πατρίδα είμαστε αποφασισμένοι να την υπερασπιστούμε με κάθε κόστος, γιατί αν την χάσουμε θα χάσουμε την ίδια την υπόστασή μας.

Ειδικά για τους Έλληνες, η Ειρήνη δεν ήταν ποτέ επιλογή αν δεν συνοδεύονταν με την Ελευθερία.  Η οδύνη του πολέμου είναι πάντα η επιλογή μας όταν πρόκειται να οδηγήσει στην ηδονή της Ελευθερίας και της Ασφάλειας της Πατρίδας μας.

Ο Πατριώτης έχει μια θεμελιώδη διαφορά με τον Εθνικιστή. Επειδή αγαπάει την Πατρίδα του και το Έθνος του, σέβεται και τις Πατρίδες και τα Έθνη των άλλων.

Σημαντική παρατήρηση! Ο Πατριωτισμός είναι διαχρονική έννοια. Όσοι μιλούν για Νέο Πατριωτισμό άλλα έχουν στο μυαλό τους! Η προσθήκη του προσδιορισμού «Νέος» μπροστά από μία έννοια συχνά καταλήγει, με εύσχημο τρόπο, να εννοεί το ακριβώς αντίθετο!  Στην πατρίδα μας ο «Νέος Πατριωτισμός» έγινε σημαία της Κυρίαρχης Εθνομηδενιστικής τάσης των αρχών του Αιώνα μας που διατρέχει οριζόντια το πολιτικό σύστημα της Χώρας.

                Έθνος, Πατρίδα, Λαός, Κοινωνία. Συχνά μιλώντας για το ένα καταλήγουμε να εννοούμε το άλλο. Διαφορετικές σίγουρα έννοιες αλλά με κοινό παρονομαστή. Και αυτός είναι το Κράτος.

Και οι τέσσερεις έννοιες στο Διεθνές Σύστημα εκπροσωπούνται από το Κράτος. Τα Κράτη αποτελούν σήμερα τις βασικές δομικές μονάδες του Διεθνούς Συστήματος σύμφωνα με τους Ρεαλιστές.

Αλλά υπάρχει και η άλλη άποψη. Εκείνη των Ιδεαλιστών. Υποστηρίζει ότι τα Κράτη σαν κοινωνικές δομές είναι ξεπερασμένα. Η ύπαρξή τους οδηγεί στον Εθνικισμό, την εσωστρέφεια και τον ρατσισμό. Ότι στο Διεθνές Σύστημα δεν υφίστανται μόνο Κράτη, αλλά και Πολυεθνικές Εταιρίες, Διεθνείς Οργανισμοί και Μ.Κ.Ο. Ότι το Καπιταλιστικό Σύστημα παραγωγής, στα πλαίσια της Φιλελεύθερης Οικονομίας, έχει επικρατήσει πλήρως, το Κεφάλαιο είναι παγκοσμιοποιημένο, το εμπόριο ελεύθερο και θα πρέπει να υπάρχει πλήρης ελευθερία μετακίνησης των ανθρώπων, ελευθερία που παρεμποδίζεται από την ύπαρξη συνόρων. Γι’ αυτό κάθε «προοδευτικός» άνθρωπος θα πρέπει να είναι υπέρ των Ανοικτών Συνόρων στα πλαίσια του Νέου Ανθρωπισμού! Ο «Ανθρωπισμός» αυτός εξυμνεί την χωρίς όρια και δεσμεύσεις ανθρώπινη ελευθερία και τον ατομικισμό του ανθρώπου, που δεν ανήκει σε Έθνος, Κράτος, Λαό ή Κοινωνία αλλά είναι μέλος μιας Παγκόσμιας Κοινότητας χωρίς ιστορικότητα, η οποία ατενίζει ένα μέλλον τεχνολογικά προηγμένο και ουτοπικό, στα πλαίσια του οποίου θα επιτευχθεί μία παγκόσμια δημοκρατική διακυβέρνηση.

Η παραπάνω περιγραφή αφορά τον λεγόμενο Νεοφιλελεύθερο πολιτικό ιδεαλισμό και παραλλαγές του όπως ο κονστρουκτιβισμός, που επικράτησε μετα την πτώση της Ε.Σ.Σ.Δ. και εκφράστηκε κυρίως στο διαβόητο έργο του Φράνσις Φουκουγιάμα  «Το τέλος της Ιστορίας».

Δεν είναι η πρώτη φορά που η ιδεοληψία της παγκοσμιοποίησης εμφανίζεται στην Ιστορική πορεία της Ανθρωπότητας. Χρησιμοποιήθηκε ιστορικά από όλες τις Αυτοκρατορικές Δυνάμεις, όπως άλλωστε και οι μονοθεϊστικές θρησκείες, στην προσπάθεια να ελέγξουν τους υποτελείς λαούς και τα διαφορετικά Έθνη που είχαν κάτω από την ηγεμονία τους. Παράδειγμα η Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία με την «Ρωμαϊκή Ειρήνη», η Βρετανική Αυτοκρατορία του 19ου αιώνα που μιλούσε για «ενότητα της Ανθρωπότητας», η Ιαπωνική Αυτοκρατορία του μεσοπολέμου που προωθούσε την «Ενωμένη Ασία»

                 Η Νεοφιλελεύθερη παγκοσμιοποίηση είναι το Ιδεολόγημα της Δύσης και συγκεκριμένα των Η.Π.Α. και της Ε.Ε. που εσφαλμένα θεώρησαν πως μετα την κατάρρευση του Κομμουνισμού- του άλλου ιδεολογήματος παγκοσμιοποίησης – εκείνου της Ε.Σ.Σ.Δ., θα επικρατούσε νομοτελειακά σε κάθε γωνιά του πλανήτη.

Αλλά ας βάλουμε την Νεοφιλελεύθερη παγκοσμιοποίηση στο μικροσκόπιο:

Το βασικό της αίτημα για Ανοικτά Σύνορα αμφισβητεί ευθέως την Κρατική Κυριαρχία. Εάν όμως αμφισβητηθεί το Κράτος, αυτόματα αμφισβητούνται ο Λαός και το Έθνος. Αυτή η αμφισβήτηση είναι στον πυρήνα της παγκοσμιοποίησης. Ο Πατριωτισμός λοιδορείται και έντεχνα συγχέεται με τον Εθνικισμό και τον Ρατσισμό. Καταργείται η έννοια του Πολίτη και αναδεικνύεται το υπερεθνικό «δικαιωματικό» άτομο, με την άνευ ορίων ελευθερία, η οποία δεν επιδέχεται τους περιορισμούς που επιβάλει η Κοινωνία.

Και εδώ φθάνουμε στο κρίσιμο σημείο. Δηλαδή στην  Νεοφιλελεύθερη Οικονομική Ιδεολογία του Milton Friedman και της Σχολής του Σικάγο, που δεν δέχονται την ύπαρξη Κοινωνίας, αλλά μιλούν απλά για συνύπαρξη ατόμων χωρίς συνεκτικό πλαίσιο και συλλογική ταυτότητα. Αφού δεν  υπάρχει Κοινωνία, δεν υφίσταται λόγος για  Κοινωνική Πρόνοια, Δημόσιο Σύστημα Υγείας, Δημόσια Παιδεία και άλλες  Δημόσιες Υπηρεσίες. Όλα αυτά θα μπορεί να τα προσφέρει ο ιδιωτικός τομέας, σε αυτούς που μπορούν να τα πληρώσουν. Το Κράτος έχει μόνο την Ευθύνη διατήρησης Δυνάμεων Ασφαλείας που θα προστατεύει τους έχοντες από τους μη έχοντες! Επομένως δεν υπάρχει και λόγος Φορολογίας. Το να φορολογούνται οι πλούσιοι για να έχουν εκπαίδευση, υγεία και πρόνοια οι φτωχοί είναι ηθικά απαράδεκτο για τους Νεοφιλελεύθερους! Οι πλούσιοι απολαμβάνουν το αποτέλεσμα της αξίας τους, ενώ οι φτωχοί είναι οι ίδιοι υπεύθυνοι για την δυστυχία τους.

Φυσικά η αποδόμηση της Κοινωνίας συμβαδίζει με την αποδόμηση της Δημοκρατίας, αφού καταργεί την έννοια του Πολίτη, όπως και την Αρχή της Πλειοψηφίας, που εκφράζει την συλλογική θέληση της κοινωνίας για επιλογή και δράση.

Η ελεύθερη διακίνηση ανθρώπων και η πολιτική των ανοικτών συνόρων, αποβλέπει στην βαθμιαία αλλοίωση και ομογενοποίηση του πληθυσμού, ιδίως στις βιομηχανικές χώρες της Δύσης, που διαθέτουν ιστορικό βάθος και σαφή πολιτισμική ταυτότητα, με αποτέλεσμα την αποδυνάμωση των Εθνών και των Κοινωνιών και την αλλοίωση των πολιτισμικών χαρακτηριστικών, με σκοπό την δημιουργία μιας δεξαμενής φτηνού εργατικού δυναμικού στα όρια της δουλείας, προς εκμετάλλευση από τις νεοφιλελεύθερες Ελίτ της Δύσης.

Το ότι η διεθνιστική ιδεοληψία ενός σημαντικού τμήματος της Αριστεράς, απομεινάρι του κομουνιστικού διεθνισμού, έχει σαν αποτέλεσμα σήμερα να προωθεί επί της ουσίας το μοντέλο της Νεοφιλελεύθερης Παγκοσμιοποίησης, είναι πράγματι εντυπωσιακό! Το να ξεκινάς από τον Μαρξ και να καταλήγεις στον Φρίντμαν είναι το κατόρθωμα της Αριστεράς του 21ου Αιώνα!

Η ελεύθερη διακίνηση κεφαλαίων αποδείχτηκε καταστροφική, αφού  αφορά κυρίως κερδοσκοπικά κεφάλαια, αμοιβαία κεφάλαια ( funds ) τύπου Σόρος, που επενδύονται σε αναδυόμενες οικονομίες, όσο αυτές εμφανίζουν μεγέθυνση, για να αποτραβηχτούν μαζικά με τα πρώτα σύννεφα στον ορίζοντα, με αποτέλεσμα την οικονομική κατάρρευση ολόκληρων Χωρών, όπως συνέβη στα τέλη της δεκαετίας του ’90 στις Χώρες της Νοτιοανατολικής Ασίας.

Όσον αφορά το ελεύθερο εμπόριο, μπορεί να κρατά χαμηλά τις διεθνείς τιμές των αγαθών, όμως έχει αυξήσει υπερβολικά τον βαθμό αλληλεξάρτησης των οικονομιών, γεγονός που μειώνει την ανεξαρτησία των Κρατών και καταργεί την αυτάρκειά τους, που είναι απαραίτητη προϋπόθεση επιβίωσης σε δύσκολες περιόδους. Άλλωστε η «αλληλεξάρτηση» οδηγεί σε ετεροβαρή εξάρτηση των ασθενέστερων οικονομικά κρατών από τα ισχυρότερα. Ενδεικτικά οι Η.Π.Α. κατέχουν το 40% της παγκόσμιας παραγωγής τροφίμων γεγονός που χρησιμοποιείται για άσκηση ηγεμονικής επιρροής στο Διεθνές Σύστημα.

 

Οι Πολυεθνικές Εταιρίες, αν και σε πρώτη εντύπωση μπορεί να θεωρηθούν ανεξάρτητοι διεθνείς δρώντες και σε ένα βαθμό είναι, εν τούτοις δεν αντιπροσωπεύουν παρά τμήματα της Ελίτ της Ηγεμονικής Δύναμης. Το μεγαλύτερο ποσοστό των ισχυρότερων Πολυεθνικών έχει την έδρα του στις Η.Π.Α.. Το ίδιο πάνω κάτω συμβαίνει και με την πλειοψηφία των Μ.Κ.Ο. με τις δαιδαλώδεις και θολές πηγές χρηματοδότησής των.

Όσον αφορά τους Διεθνείς Οργανισμούς, είναι πασίγνωστο ότι μόνο ανεξάρτητοι δεν είναι και οι αποφάσεις τους είτε υπαγορεύονται,  είτε μπλοκάρονται από τα Ισχυρά Κράτη του Διεθνούς Συστήματος.

Λαμβάνοντας υπ’ όψη τα προηγούμενα, είναι περιττό να συζητούμε για πραγματικά Ανθρώπινα Δικαιώματα και  Δημοκρατία και τελείως ανόητο για Παγκόσμια Δημοκρατική Διακυβέρνηση. Αντίθετα μια παγκόσμια Διακυβέρνηση, πρακτικά αδύνατη ευτυχώς, θα συγκέντρωνε την εξουσία στα χέρια μιας Ελίτ ελαχίστων ανθρώπων, με όλες τις οργουελικές προεκτάσεις μιας τέτοιας εξέλιξης.

                 Αλλά ας επιστρέψουμε στον Ρεαλισμό.

Τα Κράτη είναι οι κύριοι Δρώντες στο Διεθνές Σύστημα. Τα Κράτη ασκούν πλήρη κυριαρχία εντός των συνόρων τους και αυτό είναι θεμελιώδες στοιχείο της ύπαρξής τους.  Το Διεθνές Δίκαιο, όπως ήδη αναφέρθηκε, είναι το κοινό συμφέρον των περισσότερων και ισχυρότερων κρατών. Αλλά όποιος επικαλείται το Διεθνές Δίκαιο, πρέπει και να έχει την Ισχύ να το επιβάλλει. Και αυτό γιατί δεν υπάρχει καμμιά υπερεθνική δύναμη να το επιβάλλει για λογαριασμό κανενός. Οι Διεθνείς Οργανισμοί δεν είναι ανεξάρτητοι δρώντες, αλλά άγονται και φέρονται από τις Μεγάλες Δυνάμεις, τα αντιτιθέμενα συμφέροντα των οποίων τους καθιστούν συνήθως αναποτελεσματικούς. Έτσι οι αποφάσεις του Ο.Η.Ε. μπλοκάρονται συνήθως από ένα ή περισσότερα από τα πέντε μόνιμα μέλη του Συμβουλίου Ασφαλείας, που είναι τα ισχυρότερα Κράτη του συστήματος, ασκούν ηγεμονισμό στον Οργανισμό και  έχουν δικαίωμα βέτο στις αποφάσεις του. Η Ε.Ε. που ξεκίνησε σαν Υπερεθνικός Οργανισμός με ισότιμη συμμετοχή των μελών του, κατέληξε μέσον επιβολής του Οικονομικού Ιμπεριαλισμού της Γερμανίας.

Κάθε Κράτος επιδιώκει να αυξήσει την επιρροή του στο Σύστημα, γιατί αυτό αυξάνει την ασφάλειά του και τις πιθανότητες επιβίωσής του. Απαραίτητη γι’ αυτό είναι η Ισχύς. Η Ισχύς μπορεί να είναι εμφανής, όπως η Στρατιωτική Ισχύς, ή λανθάνουσα                              ( Οικονομική Ισχύς και δυνατότητα μετατροπής της Οικονομίας από ειρηνική σε πολεμική, πολιτιστική διείσδυση, κοινωνική συνοχή, διπλωματική επιρροή και συμμαχίες, αποτελεσματικές υπηρεσίες πληροφοριών ).

Η Ισχύς είναι απαραίτητη για την επιβολή ηγεμονίας σε μία γεωπολιτική περιοχή, επειδή η ηγεμονία παρέχει τα περισσότερα εχέγγυα ασφάλειας και επιβίωσης ενός κράτους. Ηγεμονικό είναι το κράτος που η Ισχύς του δεν μπορεί να αμφισβητηθεί από κανένα άλλο κράτος του γεωπολιτικού του χώρου, αλλά και από όλα τα άλλα κράτη μαζί στην περιοχή αυτή.  Παράδειγμα ηγεμονικού κράτους στο Δυτικό ημισφαίριο είναι οι Η.Π.Α.

Τα μη ηγεμονικά κράτη είναι απαραίτητο να διατηρούν Ισχύ αποτροπής απέναντι στην Ισχύ των  εχθρικών κρατών. Αυτό σημαίνει ότι επιθετική δράση από εχθρικό κράτος, θα έχει τόσο υψηλό κόστος γι’ αυτό, που θα καθιστά  απαγορευτική την όποια επιθετική ενέργεια. Η Ειρήνη βασίζεται στην αμοιβαία δυνατότητα αποτροπής μεταξύ των Διεθνών Δρώντων, που χαρακτηρίζεται σαν εξισορρόπηση Ισχύος, το πλέγμα των κοινών συμφερόντων, ή στην υποταγή στο Ηγεμονικό κράτος.

Ο κατευνασμός, δηλαδή η προσπάθεια αντιμετώπισης της επιθετικότητας ενός Διεθνούς Δρώντος με διάλογο και παραχωρήσεις, έχει νόημα μόνο σαν ενδιάμεση στρατηγική, προκειμένου να κερδηθεί χρόνος για αύξηση της αποτρεπτικής Ισχύος. Σαν αυτοσκοπός αποτελεί αυτοκαταστροφική πολιτική, που οδηγεί νομοτελειακά σε ήττα με ή χωρίς πόλεμο και κατάλυση του κράτους που την εφαρμόζει.

Αν κανείς εφαρμόσει το παραπάνω πλαίσιο στις Ελληνοτουρκικές Σχέσεις θα καταλήξει εύκολα στα ανάλογα προφανή συμπεράσματα.

Θα μπορούσε κάποιος να αντιτείνει, ότι τα μεγάλα παγκόσμια προβλήματα της εποχής μας, όπως η περιβαλλοντολογική Κρίση, η πρόσφατη Πανδημία, αλλά και η φτώχεια ή μια πιθανή επισιτιστική κρίση, απαιτούν αντιμετώπιση που ξεπερνά τις δυνατότητες του κάθε κράτους ξεχωριστά και προϋποθέτουν παγκόσμια συνεννόηση και προσπάθεια για την αντιμετώπισή τους. Αυτό είναι σωστό, αλλά η παγκοσμιοποίηση δεν είναι η λύση. Δεν μπορούν οι άνθρωποι να συνεργαστούν στην βάση ενός θολού υπερεθνικού πλαισίου έξω και πέρα από τις κρατικές οντότητες. Είναι τα κράτη που πρέπει να συνεργαστούν στην βάση συγκεκριμένων πολιτικών, για την επίτευξη συγκεκριμένων στόχων, αφού πεισθούν ότι αυτό είναι το κοινό τους συμφέρον. Είναι διαφορετικό πράγμα η πίεση της διεθνούς κοινής γνώμης για την ανάδειξη αυτού του συμφέροντος, από την θολή διεθνιστική δράση.

Όλες οι θεωρίες της παγκοσμιοποίησης τείνουν να αγνοούν δύο θεμελιώδη χαρακτηριστικά του Διεθνούς Χώρου. Την ριζική διαφορετικότητα ( ετερότητα ) των Διεθνών Δρώντων ( πολιτισμική, ηθική, θρησκευτική, ιστορική ) και την φυσική τους τάση για ανεξαρτησία και αυτονομία, απόρροια του αιτήματος για απόλυτη κυριαρχία εντός των συνόρων τους. Κανένα κράτος δεν είναι ουσιαστικά διατεθειμένο να παραχωρήσει Κυριαρχία σε κάποια υπερεθνική Διακρατική Αρχή, γιατί αυτή θα καταλήξει νομοτελειακά όργανο επιβολής των ισχυρότερων κρατών του Συστήματος. Παράδειγμα η Γερμανική ηγεμονία στην υπό διάλυση Ε.Ε.

Σε τελευταία ανάλυση η παγκοσμιοποίηση είναι ένα φάντασμα, απόρροια ιδεολογιών που εξυπηρετούν τις πολιτικές επιρροής Ηγεμονικών Κρατών. Πρόσφατα παραδείγματα ο νεοφιλελευθερισμός των Η.Π.Α. και ο κομμουνισμός της Ε.Σ.Σ.Δ.

Ιδιαίτερη μνεία πρέπει να γίνει  στο Ισλάμ για δύο λόγους: Ο πρώτος είναι το ότι  τοποθετεί την θρησκεία πάνω από το Έθνος γεγονός που εκμεταλλεύονται σοβινιστικά Κράτη όπως το Ιράν και η Τουρκία για να χειραγωγήσουν τους μουσουλμανικούς πληθυσμούς στην κατεύθυνση εξυπηρέτησης των Εθνικών τους συμφερόντων. Ο δεύτερος είναι ότι επειδή το Ισλάμ εκτός από θρησκεία είναι και δικαιακό σύστημα (σαρία), οι μουσουλμανικοί πληθυσμοί δεν είναι πολιτισμικά αφομοιώσιμοι από τις κοινωνίες της Δύσης, όπου κατά προτεραιότητα και με την αποδεδειγμένη συμμετοχή των προαναφερθέντων Κρατών, κατευθύνονται τα μεταναστευτικά τους ρεύματα, με αποσταθεροποιητικό αποτέλεσμα και πρόκληση εθνικιστικής αντίδρασης στις κοινωνίες αυτές. Για την κατάσταση βέβαια αυτή δεν είναι άμοιρες ευθυνών και οι διεθνιστικές φαντασιώσεις μέρους των δυτικών κοινωνιών, καθώς και οι σκοτεινές προθέσεις των νεοφιλελεύθερων Ελίτ της Δύσης, που με την εισαγωγή σκλάβων από την Ανατολή και την Αφρική, δηλαδή παράνομων μεταναστών χωρίς δικαιώματα, προσπαθούν να καταλύσουν τις εργασιακές σχέσεις στην Ευρώπη όπως ήδη έχει επισημανθεί.

Ρεαλισμός λοιπόν ή παγκοσμιοποίηση; Το δίλλημα στην πραγματικότητα δεν υφίσταται! Γιατί αντιπαραβάλει το πραγματικό με το φανταστικό!

Και η πραγματικότητα είναι πως ο Κόσμος μας δεν είναι κόσμος αγγέλων! Η ιστορία της ανθρωπότητας είναι μια αιματοβαμμένη ιστορία, ένας αέναος αγώνας επιβίωσης. Στην Ιστορική πορεία δυστυχώς αποδείχτηκε ότι τους λαούς περισσότερα είναι αυτά που τους χωρίζουν παρά αυτά που τους ενώνουν! Οι Διεθνείς Δρώντες ποτέ δεν  κατάφεραν να υπερβούν το Δίλλημα Ασφάλειας, που είναι προέκταση αυτού που στην θεωρία των Παιγνίων ονομάζουμε το δίλλημα του φυλακισμένου!  Γι’ αυτό και ο ρεαλισμός φαντάζει σκοτεινός, αποκρουστικός και ανήθικος!

Η επιβίωση είναι η κινητήρια δύναμη της Ιστορίας, τόσο σε επίπεδο ατόμων όσο και κοινωνιών. Η απληστία των ανθρώπων και το πάθος τους για δόξα,  πλούτο και επιρροή  και ο αγώνας των κοινωνιών για Ηγεμονία στο Διεθνές Σύστημα, έχουν την ρίζα τους στον Φόβο του Θανάτου!

Ο Φόβος του Θανάτου δεν είναι διαχειρίσημος από τους ανθρώπους! Ο άνθρωπος έφτιαξε θρησκείες, στην προσπάθειά του να αποκτήσει ελπίδα για μετά θάνατον ζωή. Γι’ αυτό και οι θρησκείες δεν είναι τίποτα άλλο από προσπάθεια αυτοεξαπάτησης του ανθρώπου!  Γι’ αυτό και η πίστη στα θρησκευτικά δόγματα αντιστρατεύεται την λογική. Γιατί στην  ουσία πρόκειται για άρνηση της πραγματικότητας και της νομοτέλειας του θανάτου.

 Το πραγματικό πρόβλημα δεν είναι άλλο, από τον άμετρο Εγωισμό του Ανθρώπου. Που δεν μπορεί να αποδεχτεί ότι ο θάνατος είναι μία φυσική κατάληξη γι’ αυτόν που αποτελεί το «θαύμα» της Φύσης, όπως θεωρεί τον εαυτό του.

Η συμφιλίωση με την ιδέα του θανάτου και η απόλαυση της ζωής που έχει αξία ακριβώς επειδή δεν είναι αιώνια, είναι η ουσία της Φιλοσοφίας του Επίκουρου. Η Επικούρεια διαχείριση του φόβου του θανάτου αν και μπορεί να βοηθήσει σε μια καλύτερη στάση Ζωής τον άνθρωπο, λίγη αξία μπορεί να έχει στις Διεθνείς Σχέσεις. Όμως  η γνώση και εφαρμογή του Επικούρειου Κανόνα, μπορεί όντως να οδηγήσει σε βελτίωση τόσο των ανθρώπινων, όσο και των Διεθνών Σχέσεων, γιατί θα εξορθολογήσει και τα συμφέροντα των Διεθνών Δρώντων.

Επίσης όπως τονίζει ο κορυφαίος μεταπολεμικός διεθνολόγος και εκπρόσωπος της Ρεαλιστικής Σχολής Hans Morgenthau στο έργο του «Politics among Nations» υπέρτατη πολιτική δεξιοτεχνία θεωρείται η Σύνεση, δηλαδή η ικανότητα της στάθμισης των συνεπειών εναλλακτικών πολιτικών ενεργειών. Και η Σύνεση είναι απόρροια της Φρόνησης! Της μέγιστης κατά τον Επίκουρο Αρετής που την θεωρεί σημαντικότερη και από την Φιλοσοφία την ίδια!  Έτσι υπάρχουν περιθώρια παρέμβασης μιας Φιλοσοφίας του πραγματικού και όχι του μεταφυσικού, ώστε να αυξηθούν οι πιθανότητες ανάδειξης των Πραγματικών Συμφερόντων των Διεθνών Δρώντων με την ελπίδα να ενθαρρυνθεί περαιτέρω η διεθνής συνεργασία και η διάθεση για την αντιμετώπιση των Παγκόσμιων Προβλημάτων, σε  όφελος των Κοινωνιών και των Πολιτών.

Άλτας Δημήτρης

Τετάρτη 6 Μαΐου 2020




ΤΥΧΑΙΟΤΗΤΑ – ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΒΟΥΛΗΣΗ: ΤΟ ΑΠΡΟΒΛΕΠΤΟ ΑΠΕΝΑΝΤΙ ΣΤΟ ΠΡΟΚΑΘΩΡΙΣΜΕΝΟ
Του Δημήτρη Άλτα

        «Όλα γίνονται είτε κατ’ ανάγκη είτε κατά προαίρεση είτε κατά τύχη»  Αυτό που θαύμαζα πάντα στους αρχαίους μας προγόνους, είναι πόσο σημαντικά νοήματα μπορούσαν να εκφράσουν με λίγες μόνο λέξεις! Εδώ ο Παππούς Επίκουρος ξεκαθαρίζει λακωνικότατα από τί εξαρτάται το γίγνεσθαι στον πραγματικό κόσμο!
        Δεν είμαι απόλυτα σίγουρος αλλά έχω την εντύπωση ότι ο Επίκουρος είναι ο πρώτος που δίνει σοβαρό ρόλο στην τύχη στην εξέλιξη του κόσμου.
Σε όλα τα υπόλοιπα φιλοσοφικά συστήματα ο ρόλος της τύχης υποβαθμίζεται ή αγνοείται επιδεικτικά! Είτε πρόκειται για μεταφυσικά είτε για υλιστικά συστήματα. Στις μεταφυσικές φιλοσοφίες και τις θρησκείες, η τύχη αντιμάχεται την απόλυτη εξουσία του Θεού στο γίγνεσθαι του κόσμου και έτσι απορρίπτεται!  Ότι συμβαίνει είναι «θέλημα Θεού» και βέβαια ο Θεός δεν δίνει σε κανένα λογαριασμό για το τι θέλει και τι δεν θέλει!  «Άγνωστες οι βουλές του Υψίστου»!
Στην Στωική φιλοσοφία την απόλυτη εξουσία έχει η Ειμαρμένη! «Οι Μοίρες οδηγούν αυτούς που τις ακολουθούν και σέρνουν αυτούς που τις αντιστέκονται» αναφωνεί  ο Κλεάνθης, δεύτερος Σχολάρχης της Στοάς μετά τον Ζήνωνα τον Κιτυέα. Εδώ η Τύχη μπερδεύεται με την Μοίρα και ότι μας συμβαίνει, ήταν γραμμένο να συμβεί στο Μεγάλο βιβλίο της Ειμαρμένης και εμείς είμαστε ελεύθεροι να αποδεχτούμε την μοίρα μας!
Στην φιλοσοφία του Ηράκλειτου τα πράγματα είναι πιο θολά, αφού «Πόλεμος Πατήρ μεν πάντων, πάντων δε Βασιλεύς» αλλά ο πόλεμος ποτέ δεν έχει ασφαλή έκβαση, έστω και αν υπακούει στον «λόγο» δηλαδή τον φυσικό νόμο.
Στην υλιστική φιλοσοφία του Δημόκριτου την θέση του θεού την παίρνει η Ανάγκη! « Ουδέν χρήμα μάτην γίνεται, αλλά πάντα εκ λόγου τε και υπ’ ανάγκης».  Εδώ τα πράγματα είναι ακόμα χειρότερα αφού «ανάγκα και θεοί πείθονται»! Η κριτική του Επίκουρου στον Δημόκριτο στο σημείο αυτό είναι αμείλικτη, αφού δηλώνει ότι προτιμά να πιστεύουν οι άνθρωποι στους θεούς, που μπορεί και να λυγίσουν στις προσευχές τους, παρά στην αδήριτη Ανάγκη που δεν συγκινείται με τίποτα!   
Η μηχανιστική αντίληψη του κόσμου ως ένα καλοκουρδισμένο ρολόι έφτασε σε πλήρη ανάπτυξη με τον Newton και τον Laplace την εποχή του Διαφωτισμού και επηρέασε και τον Οικονομικό Φιλελευθερισμό του Adam Smith. Οι υλιστικές φιλοσοφίες, πλην της Επικούρειας, στηρίζονται στην αιτιοκρατία με την μορφή του ντετερμινισμού που εξαρτά απόλυτα το αποτέλεσμα από την αιτία χωρίς να αφήνει κανένα περιθώριο στην τύχη.
Στην ίδια γραμμή και η κλασσική ερμηνεία του Μαρξισμού στηρίζεται στην ντετερμινιστική εξέλιξη της πάλης των τάξεων προς την κομμουνιστική κοινωνία.
Τι είναι όμως ένα τυχαίο γεγονός; Μήπως ένα γεγονός χωρίς αιτία; Προφανώς όχι! Κάτι τέτοιο δεν θα το δεχόταν ποτέ ο αιτιοκράτης Επίκουρος, γιατί αυτό θα έμπαζε στην Φιλοσοφία του την μεταφυσική από την πίσω πόρτα. Αυτό που καθιστά ένα γεγονός τυχαίο, είναι η πιθανότητά του να συμβεί σε συγκεκριμένο  χρόνο και τόπο, δηλαδή η λεγόμενη συγκυρία.

Η αποδοχή της Τύχης από τον Επίκουρο, σαν βασικό στοιχείο του κοσμικού γίγνεσθαι, δεν είναι χωρίς συνέπειες. Πρώτη και σημαντικότερη συνέπεια είναι ότι το Μέλλον γίνεται απρόβλεπτο! Επομένως καταρρέουν όλες οι μαντικές τεχνικές που ανθούσαν στην Εποχή του και δυστυχώς ανθούν και στις μέρες μας. Δεύτερον αφού το μέλλον είναι απρόβλεπτο, ο ντετερμινισμός δεν μπορεί να αποτελεί το μόνο είδος αιτιοκρατίας στην Φύση!
Ο ντετερμινισμός μπορεί να ισχύει γενικά, με την έννοια, για παράδειγμα, ότι ό,τι γεννιέται είναι μοιραίο κάποτε να πεθάνει ή διαφορετικά ό,τι συντίθεται, αποσυντίθεται. Αυτό ισχύει τόσο για την ζωή των έμβιων όντων, όσο και για τους πλανήτες τα αστέρια και τους γαλαξίες, αλλά στον ενδιάμεσο χρόνο, δεν είναι καθόλου απαραίτητο να ισχύει, αφού η τυχαιότητα σπάει την αδήριτη αλυσίδα αιτίου-αποτελέσματος, μεταβάλλοντας την βεβαιότητα σε πιθανότητα. Επομένως προκύπτει ένα άλλο είδος αιτιοκρατίας όπου η σύνδεση αιτίου-αποτελέσματος είναι περισσότερο ασαφής και λιγότερο προβλέψιμη και ένα αίτιο μπορεί να οδηγήσει σε περισσότερα του ενός αποτελέσματα, ενώ ένα αποτέλεσμα μπορεί να προκύπτει από περισσότερα του ενός αίτια. Έτσι το αποτέλεσμα εξαρτάται σε ένα βαθμό από το αίτιο και σε ένα άλλο βαθμό από την συγκυρία των τυχαίων παραγόντων την στιγμή της εκδήλωσης του αιτίου. Αυτό σημαίνει ότι το αποτέλεσμα όχι μόνο δεν είναι προκαθορισμένο αποκλειστικά από το αίτιο, αλλά ούτε και αναγκαστικά επαναλήψιμο, αφού τα δεδομένα της συγκυρίας μεταβάλλονται συνεχώς στην ρευστή πραγματικότητα του κόσμου μας. Το γεγονός αυτό εισάγει ένα βαθμό αβεβαιότητας στο κοσμικό γίγνεσθαι, που στην Επικούρεια φιλοσοφία εκφράζεται με την παρέγκλιση των ατόμων και αποτελεί ενδογενή ιδιότητα του υλικού κόσμου.  Αποτελεί επίσης την βάση της πλειότιμης λογικής του Δάσκαλου. Η Επικούρεια Φιλοσοφία αποδεικνύεται έτσι ιδιαίτερα συνεκτική και συνεπής στα δόγματά της.
Και η ελεύθερη βούληση; Σχετίζεται με την τυχαιότητα ή μήπως όχι; Κοινό χαρακτηριστικό και των δύο είναι το μη προβλέψιμο.
Ο τρόπος σκέψης του κάθε ανθρώπου είναι γενικά προβλέψιμος, ιδιαίτερα στους ανθρώπους που τον γνωρίζουν, αλλά αρκετές φορές μπορεί να γίνει απρόβλεπτος και αυτός να πάρει αποφάσεις που ούτε και ο ίδιος δεν θα είχε διανοηθεί ότι θα έπαιρνε στο παρελθόν. Αποφάσεις που θα επηρεάσουν την ζωή του και την ζωή άλλων ανθρώπων, σε άλλοτε άλλο βαθμό, οδηγώντας σε ένα καταρράκτη γεγονότων που κανένας Τειρεσίας δεν μπορεί να μαντέψει! Ο παραλληλισμός με την παρέγκλιση των ατόμων είναι εμφανής.
Μία ακόμη απόδειξη της ελεύθερης βούλησης του ανθρώπου έρχεται από την σύγχρονη συμπεριφορική ψυχολογία και την συμπεριφορική οικονομική. Οι νομπελίστες ψυχολόγοι Daniel Kaneman και  Amos Tversky και ο νομπελίστας οικονομολόγος Richard Thaler απέδειξαν μετά από μακροχρόνιες πειραματικές έρευνες την ανορθολογικότητα των ανθρώπινων όντων στην λήψη αποφάσεων. Αυτή η διαπίστωση δεν κλόνισε μόνο τους δύο βασικούς πυλώνες της Φιλελεύθερης Οικονομικής Σκέψης, δηλαδή την θεωρία των ορθολογικών προσδοκιών και την θεωρία των αποτελεσματικών αγορών, αλλά απέδειξε επίσης ότι η ανθρώπινη σκέψη, βούληση και πράξη δεν ακολουθεί προκαθορισμένα «λογικά» μοτίβα αλλά είναι συχνά απρόβλεπτη. Και ενώ η ανορθολογικότητα είναι εγγενές χαρακτηριστικό της λειτουργίας του ανθρώπινου εγκεφάλου, η κατάσταση γίνεται ακόμα πιο περίπλοκη, εφόσον πάντα στις αποφάσεις μας εμπλέκεται και το συναίσθημα που πολλοί «ορθολογιστές» επιμένουν να αγνοούν!
Είναι κατανοητό ότι σε ένα ντετερμινιστικό κόσμο ελεύθερη βούληση δεν είναι δυνατό να υπάρξει. Επομένως η ελεύθερη βούληση προϋποθέτει την τυχαιότητα. Αλλά δεν ανάγεται σ’ αυτήν.  Ας δοκιμάσουμε να το εξηγήσουμε λίγο καλύτερα:
Ο  Ευτύχης Μπιτσάκης στο γλαφυρό βιβλίο του «Η ύλη και το πνεύμα», γράφει πως η ύλη έχει την ιδιότητα της αυτοοργάνωσης σε διάφορα επίπεδα. Το κάθε επίπεδο προϋποθέτει την ύπαρξη ενός κατώτερου, απλούστερου επιπέδου οργάνωσης, αλλά δεν ανάγεται αναγκαστικά σε αυτό όσον αφορά τις ιδιότητες. Αυτό σημαίνει ότι σε κάθε επίπεδο νέα στοιχεία πραγματικότητας αναδύονται, ενώ άλλα εξαφανίζονται και νέες ιδιότητες εμφανίζονται, που δεν υπήρχαν προηγουμένως, ενώ η μετάπτωση από το ένα επίπεδο στο επόμενο δεν εμφανίζει καμία ασυνέχεια. Ένα μόριο νερού προϋποθέτει την ύπαρξη δύο ατόμων υδρογόνου και ενός ατόμου οξυγόνου, αλλά οι ιδιότητές του δεν έχουν καμία σχέση με τις ιδιότητες των ατόμων υδρογόνου ή οξυγόνου.  Το  βιολογικό επίπεδο, όπου πραγματώνεται η εμφάνιση της ζωής σαν δυνατότητας της ύλης, προϋποθέτει την ύπαρξη του προβιοτικού επιπέδου αυτοοργάνωσης των οργανικών μορίων, υπό κατάλληλες φυσικοχημικές συνθήκες. Σε ακόμα ανώτερο και πιο περίπλοκο επίπεδο, που όμως προϋποθέτει την ύπαρξη των δύο προηγούμενων – το επίπεδο των εγκεφαλικών λειτουργιών του ανθρώπου - πραγματώνεται η νόηση, αναδύεται η συνείδηση και εκδηλώνεται η βούληση. 
Σε κάθε επίπεδο όσο αυξάνεται η πολυπλοκότητα, νέες πιο δαιδαλώδεις και πιο πολυδύναμες μορφές αιτιοκρατίας εμφανίζονται και η σχέση αιτίων – αποτελεσμάτων γίνεται  όλο και πιο περίπλοκη, όλο και πιο χαώδης, όλο και λιγότερο προβλέψιμη. Αυτό γίνεται κατανοητό και μόνο από το γεγονός ότι στον ανθρώπινο εγκέφαλο, δισεκατομμύρια νευρώνες συνδέονται, επικοινωνούν και αλληλοεπιδρούν όλοι μεταξύ τους.
Αυτή ίσως τελικά να είναι μια καλή περιγραφή, του πως η Επικούρεια αντίληψη για την αιτιοκρατία και την τυχαιότητα, που εκφράζεται με την  παρέγκλιση, μπορεί να δημιουργήσει προϋποθέσεις ελεύθερης βούλησης.
Αλλά ας επιστρέψουμε στο πρόβλημα της τυχαιότητας. Οι Επικούρειοι παρόλο που την αποδέχονται, δυσανασχετούν εντούτοις μαζί της. Ο λόγος είναι ότι αντιστρατεύεται τα αποτελέσματα της φρόνησης, της μεγαλύτερης επικούρειας αρετής. Έτσι παραδέχονται ότι «ακόμα και οι πλέον ορθολογικοί σχεδιασμοί δεν αποβαίνουν πάντα στο αναμενόμενο αποτέλεσμα, ακόμα και αν οι προβλέψεις είναι έλλογες και βασίζονται στα πραγματικά δεδομένα». (Φιλόδημος ο Γαδαρηνός Περί Παρρησίας Φ.Π. 57) και προσπαθούν να την ξορκίσουν λέγοντας ότι η τύχη λίγα μόνο εμπόδια θα φέρει στον Σοφό, ενώ αυτός τα  τακτοποιεί και θα τα τακτοποιεί όλα με βάση την φρόνησή του. «Η τυχαιότης ουδέν προς ημάς» θα ήθελε να αναφωνήσει σε αυτήν την περίπτωση ο Δάσκαλος, αλλά δεν τολμά να το κάνει και αρκείται να  κατηγορεί την Τύχη ότι δεν είναι Θεά, γιατί είναι άστατη και απρόβλεπτη ενώ συμβουλεύει ότι είναι καλύτερα να αποτύχει κανείς βασιζόμενος στην φρόνηση, παρά να πετύχει βασιζόμενος στην Τύχη!
Παρά την γκρίνια των Φιλοσόφων, εκείνο που αξίζει να αναφερθεί, είναι ότι από τις προαναφερθείσες παραδοχές των Επικούρειων, αναδύεται για πρώτη φορά στην Ιστορία, οι έννοιες της ενδεχομενικότητας και της πιθανότητας.  Αλλά η θεωρία των πιθανοτήτων δεν απέκτησε ποτέ ευγενική Φιλοσοφική καταγωγή, αφού γεννήθηκε και ανδρώθηκε στα καταγώγια και τους ναούς του τζόγου κυρίως από τον μεσαίωνα και μετά.
Σήμερα όχι μόνο η θεωρία των πιθανοτήτων, αλλά και η στατιστική και η θεωρεία των παιγνίων, δέχονται την τυχαιότητα την οποία προσπαθούν να τιθασεύσουν. Οι νέες θεωρίες υποστηρίζουν ότι τα τυχαιοκρατικά μοτίβα συχνά μιμούνται αιτιοκρατικά μοτίβα. Αυτό πηγάζει από την ανάγκη του ανθρώπου να έχει τον έλεγχο της ζωής του. Έχει την τάση να πιστεύει ότι μπορεί να επηρεάσει γεγονότα που αντικειμενικά εξελίσσονται τυχαία.
Αυτό σημαίνει ότι δεν είναι απόλυτα σαφές κατά πόσον ο επιτυχημένος επιχειρηματίας οφείλει και σε τι βαθμό, την επιτυχία του στην ικανότητά του και σε τι βαθμό στην τύχη, ή αν ο ακριβοπληρωμένος σας χρηματιστής δεν στάθηκε περισσότερο τυχερός παρά διορατικός στις συμβουλές που σας έδωσε ως τώρα. Και τίποτα δεν εγγυάται ότι αυτές θα εξακολουθήσουν στο μέλλον να είναι το ίδιο πετυχημένες.
Κανείς δεν εγγυάται επίσης ότι το νέο αστέρι που προσέλαβε για διευθύνοντα σύμβουλο η επιχείρησή σας, θα τα καταφέρει καλύτερα από αυτόν που μόλις απολύσατε, γιατί δεν πέτυχε για τρία συνεχόμενα τρίμηνα τα προσδοκόμενα κέρδη.                         
Ούτε κανείς εγγυάται ότι ο διάσημος προπονητής που προσέλαβε η ομάδα σας χρυσώνοντάς τον από την κορυφή ως τα νύχια, θα πάρει αναγκαστικά το πρωτάθλημα! Κατά ένα ειρωνικό τρόπο, μοιραία η τύχη παίζει σημαντικό ρόλο στην ζωή του κάθε ανθρώπου! Σημαντικότερο ίσως απ’ ότι θα επιθυμούσε ο Δάσκαλος! Ο οποίος πάντως δικαιώνεται στην ρύση του: «Πάντα κατ’ ανάγκην, κατά προαίρεσιν, κατά τύχην γίγνεσθαι».

Δημητρης Άλτας